Hơn 10 năm dạy học, thầy Nguyễn Chí Hiếu, tốt nghiệp tiến sĩ Đại
học Stanford (Mỹ), chia sẻ về những sai lầm của cha mẹ trong giáo dục
con.
Trong chuyến đi thuộc khuôn khổ chương trình Eisenhower
Fellowships diễn ra tại Mỹ, tôi được trao đổi với nhiều nhà giáo dục,
từ giáo sư của Đại học Stanford đến hiệu trưởng các trường phổ thông, từ
viện nghiên cứu giáo dục đến tổ chức đình đám như Gates Foundation hay
Bộ Giáo dục Mỹ. Tất cả cho rằng phụ huynh là một trong ba mấu chốt của
“cách mạng” giáo dục.
Phụ huynh, dù ở Việt Nam hay bất cứ đâu,
hiện đều có những “điểm mù” trong việc giáo dục con. Tôi có thể chỉ ra
ít nhất bảy điểm mù sau.
1. Bố mẹ biết tuốt
Bố
mẹ nào cũng yêu và muốn con thành công. Vì vậy, nhiều người không ngừng
tìm hiểu, học hỏi để nâng cao phương pháp dạy con. Đó là điều tốt.
Nhưng có một thực trạng đang diễn ra là nhiều phụ huynh đọc mỗi nơi một
chút, hớt ván mỗi chỗ một tẹo, nhâm nhi nhiều “triết lý”, để rồi... biết
tuốt.
Có một câu nói kinh điển: A little knowledge of everything is just small thinking and that is really... dangerous (Một
chút kiến thức của mọi thứ thì chỉ là tư duy nhỏ vụn, và điều đó thật
là nguy hiểm). Nguy hiểm là khi cái gì cũng biết một chút sẽ dẫn đến ảo
tưởng của nhiều bố mẹ là cái gì nói cũng đúng. Để rồi, họ làm khó chính
những người làm giáo dục không biết tuốt nhưng lại biết sâu, và đòi hỏi
nhiều thứ mà không chịu dừng lại, dẫn đến “bội thực”.
Và đúng là
nhiều trẻ bị bội thực. Chúng có mọi thứ nhưng cái gì cũng phe phẩy, điểm
xuyến qua loa. Hỏi đứa trẻ chừng 5-10 phút về bất cứ thứ gì là thấy
chúng hụt hơi, còn hỏi về những thứ sâu xa, trừu tượng hơn một chút là
đứt tư duy và gãy kiến thức.
2. Bố mẹ làm tuốt
Bố mẹ thời nay bận rộn làm kinh tế, điều này có thể là sự hy sinh đáng
quý. Nhưng tiếc thay vì nhiều người không để ý dẫn đến một hệ quả hơi
buồn: thời gian eo hẹp nên nóng vội và không kiên nhẫn. Vì vậy, có gì
con làm không được, nghĩ không ra, hay làm lâu quá thì để bố mẹ xử lý
cho nhanh.
Vì lẽ đó, có những đứa trẻ lớn rồi mà kỹ năng tự lập còn mong manh,
quản lý cảm xúc thì lỏng lẻo, năng lực tự tư duy thiếu hụt, độ lì và sức
bền ốm yếu. Chính bố mẹ nhiều khi đã vô tình tước đoạt đi cái quyền
được vượt khó của chúng. Cá chép không tự vượt vũ môn thì sao hoá rồng
được?
Đã bao nhiêu lần tôi chỉ cho một tờ giấy trắng và một cây
bút, bắt tụi nhỏ ngồi suy nghĩ cho ra câu chữ để viết, viết cái gì cũng
được. Mới 5-10 phút đầu mà chúng đã kêu gào, phàn nàn um sùm vì chắc lâu
giờ không bị “bóc lột” tư duy như thế.
Và rồi tôi cứ “cắn răng”
phớt lờ cho chúng ngồi im đến phút thứ 15 thì đứa nào cũng dần im lặng
và bộ não quay trở lại đúng chức năng bẩm sinh là suy nghĩ. Dẫu có đứa
mỗi phút chỉ ra được vài từ, tất cả là sản phẩm tự nhiên của tư duy.
3. “Bố mẹ cho con quà nè”
Dường
như giờ đây mỗi việc con làm đều có quà, từ cái nhỏ như cục kẹo cho đến
quần áo, giày dép, rồi điện thoại, máy tính, và một chuyến đi chơi xa.
Chính bố mẹ đã quên mất một lẽ ở đời: lòng tham càng đào càng sâu và
tưởng thưởng vật chất cho trẻ nhiều quá không khác nào khuếch đại tính
cách ưa đòi của chúng.
Trẻ sẽ chẳng bao giờ nhận ra món quà đẹp
nhất và ý nghĩa nhất của mọi nỗ lực chính là sự tích lũy kiến thức, sự
vươn vai của tư duy, sự đong đầy của kỹ năng và sự tròn trịa của tính
cách. Đó mới chính là những tài sản lâu bền và quý giá nhất, chứ không
phải những thứ xài một lần rồi thôi, xài vài năm lại đổi. Và đến khi vào
đại học, đi làm, chúng mới nhận ra ở ngoài kia, nhiều lúc chúng có nỗ
lực cũng chưa chắc có quà. Và vì chờ lâu quá mà chưa thấy quà như lâu
nay bố mẹ hay "dạy", chúng sớm từ bỏ nỗ lực.
4. Bố mẹ ra rả sỉ vả
Khi phụ huynh dọn sẵn
đường và chăm bón tận nơi mà con vẫn không bắt kịp với mong đợi, cộng
thêm việc lờ mờ về sự phát triển tâm sinh lý của con, bố mẹ sẽ “ra rả”
vào đầu tụi nhỏ những thứ khó nghe. Một vài lần thì có thể không sao vì
“thương cho roi cho vọt”, nhưng làm riết rồi thành quán tính. Chính bố
mẹ cũng không kiểm soát được bản thân và mọi thứ bắt đầu vượt ngưỡng
giới hạn của nó.
Những lời so sánh, chỉ trích, la mắng đúng là có
giá trị tức thời, giúp bố mẹ hạ hỏa và con cái răm rắp làm theo. Nhưng
cái điểm mù chính là những gì xảy ra trong tương lai. Những đứa trẻ cứ
như quả bóng căng đầy khí, im lìm nhưng rất dễ nổ; chỉ cần thêm một lời
nói hay hành động nhỏ như cây kim thôi cũng dẫn đến nhiều hệ quả không
lường.
Mọi lời khen chê nên chuyển thành góp ý và phân tích cái
được, chưa được của con. Cái hay của giáo dục chính là nhận thức và khắc
phục những điểm yếu, song song với ghi nhận và phát huy những thế mạnh,
chứ không phải thấy ở đâu có thứ gì để so sánh là đem ra sỉ vả con.
5. Bố mẹ cho con thoải mái “tới bến”
Đã
không biết bao lần ngồi trò chuyện với phụ huynh về chuyện “Sao con học
hoài không thấy tiến bộ”, câu tôi hỏi ngược lại đầu tiên không phải là
con học trường nào, thầy cô là ai, mà là thời khóa biểu ở nhà ra sao.
Và
khi đó bố mẹ mới giật mình nhận ra mỗi ngày là một kiểu cấu trúc lịch
học, chơi bời, sinh hoạt, ăn ngủ chệch choạc. Con làm gì cũng không có
giới hạn, chừng mực, lúc đầu là vài phút, rồi kéo dài thành vài tiếng
khi nào không hay. Vậy là cái não của chúng chỉ toàn thấy vui khi được
ôm ấp những thứ đó thôi, chứ cầm cây bút nhẹ hều cũng đã than nặng.
Thậm
chí giờ đây chúng đi học trên trường hay ở trung tâm thì lại được nhiều
nơi quăng cho mấy cái máy công nghệ với thông điệp quảng cáo trên mây,
mà chính họ cũng không biết cái gì gọi là cognitive overload (não
quá tải). Cái thứ gọi là công nghệ tiên tiến đó, nếu không biết kiểm
soát và cân bằng tổng thời gian tiếp xúc trong một ngày, nó đang “phá
não” tụi nhỏ nhiều hơn là mấy thứ lợi ích hay ho mà họ ca tụng.
6. Bố mẹ muốn tất
Ở
đâu có thi cử gì, chỗ nào có thầy cô giỏi, nơi nào có chương trình nghe
thấy hay, bố mẹ sẽ đầu tư hết cho con. Một ý niệm khởi nguồn thật quý
và thật đẹp, nhưng đâu đó lại xuất hiện sự ôm đồm, chạy sô, ăn xổi, để
rồi những đứa trẻ phải gồng gánh quá nhiều mong đợi của bố mẹ mà nhiều
khi chúng không còn thời gian để thở, chứ đừng nói đến tiêu hóa và
chuyển biến kiến thức thành nội hàm.
Đó là chưa nói đến việc những
thứ bố mẹ đang dắt chúng chạy theo chưa chắc đã là những thứ chúng thật
sự cần cho tương lai. Để rồi mai kia, tất cả mới chợt nhận ra những
điểm số hay huy chương thật ra không có giá trị gì mấy nếu như trong con
người thiếu kiến thức phổ thông, năng lực tư duy và kỹ năng nền tảng để
tồn tại trong bất cứ môi trường giáo dục và công việc nào.
Khi
đó, những đứa trẻ chợt nhận ra học giỏi nhất lớp bao nhiêu năm qua chưa
hẳn là tất cả vì ở ngoài kia người ta còn xem chúng có tư cách đạo đức
hay không mới cho một suất học bổng, có tư duy sáng tạo và nhanh gọn hay
không mới được bước lên khán đài, có đủ kỹ năng xã hội hay không mới để
chúng vào vị trí lãnh đạo, và đủ kiến thức sâu sắc hay không để họ chịu
lắng nghe.
Nhưng 12 năm đi học phổ thông, do bận rộn vì mấy cái
“muốn tất” đó của bố mẹ mà với những thứ quan trọng kia, chúng chỉ có
thể “hớt” được mỗi thứ một chút, lớt phớt như gió thoảng qua.
7. Bố mẹ mù tịt
Con
học gì, ai dạy con thế nào bố mẹ gần như không biết một tí gì, tất cả
phó thác cho ông bà, giúp việc, gia sư hoặc thậm chí là tài xế, mà quên
rằng người lẽ ra có sức ảnh hưởng lớn nhất tới một đứa trẻ chính là bố
mẹ.
Thậm chí, chúng yêu thích gì, chán ghét gì, hạnh phúc hay buồn
bã, hụt hẫng hay cô đơn, bố mẹ cũng chưa có thời gian để định kỳ ngồi
lại tâm sự, giúp chúng mở lòng. Để rồi cái khoảng cách giữa bố mẹ và con
cái mỗi ngày một xa. Và những thái độ hay hành vi tiêu cực của tụi nhỏ
cũng từ đó xuất hiện, mọi lỗi lầm đều được bố mẹ nhẹ nhàng phủi tay, đẩy
sang cho thầy cô và nhà trường.
Một đứa trẻ có học trong một ngôi
trường không tốt nhưng nếu ở nhà, bố mẹ vẫn là những ngọn đèn vừa soi
sáng vừa sưởi ấm, “cái neo” về tính cách, nhận thức, đạo đức của trẻ vẫn
đủ mạnh để đập tan mấy thứ không tốt ngoài kia mà chưa chắc chúng ta đã
can thiệp được.
Trong 4 kỹ năng nghe - nói - đọc - viết, nghe là
cái đầu tiên đến với con người, nhưng giờ đây bố mẹ có lẽ đã đánh rơi
cái kỹ năng trời ban đó. Có nghe thì từ từ sẽ hiểu, có hiểu rồi mới bắt
tay vào làm, và có làm thì mới thay đổi những đứa trẻ và thay đổi bản
thân bố mẹ được tốt đẹp hơn.
Nguyễn Chí Hiếu/Vnexpress